Obornickie kościoły

Już od czasów średniowiecznych ważnym elementem w krajobrazie miast lokacyjnych były kościoły, najczęściej z różnej wielkości i kształtu wieżami. Dzięki popularnym wówczas pobożnym fundacjom monarchów oraz różnych grup mieszkańców liczba świątyń dochodziła w poszczególnych ośrodkach miejskich od kilku do kilkunastu.

W Obornikach, należących w okresie XV - XVIII w. do znaczniejszych ośrodków gospodarczych i osadniczych, funkcjonowało 7 świątyń katolickich, 1 żydowska i 1 ewangelicka. Natomiast łącznie, od okresu kształtowania się ośrodka grodowego aż do czasów współczesnych, było aż 12 placówek kościelnych różnych wyznań, z których do dziś zachowały się jedynie 4, wchodzące w skład 3. parafii katolickich.

Poniżej podajemy jedynie podstawowe informacje historyczne, dotyczące poszczególnych świątyń, odsyłając zainteresowane osoby do bogatej literatury istniejącej na ten temat (zob. katalog w Bibliotece Publicznej). W tym krótkim przeglądzie dziejów obornickich kościołów pomijamy kościoły: parafialny pw.  Miłosierdzia Bożego i sukursalny (pomocniczy) pw.  Św. Krzyża, obszernie omówione w dziale O parafii.

Kościół parafialny pw. Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej

Kościół parafialny pw. Najświętszej Marii Panny (obecnie Wniebowziętej) powstał w pobliżu obecnej świątyni przypuszczalnie w XII w., to jest w okresie tworzenia się osady przygrodowej. Nie pozostały żadne ślady pierwotnej budowli, która z pewnością była drewniana. Obecny budynek kościoła wzniesiono z cegły w XV/XVI w. i w późniejszym okresie wielokrotnie przebudowywano (pożary, powodzie). Zachowały się 3 gotyckie (XV/XVI w.) portale: w wieży od zachodu, w nawie od południa i w nawie północnej (zamurowany). W kościele miała znajdować się chrzcielnica z XIII lub XIV w. i nagrobki Zebrzydowskich. Nie jest jasna najstarsza nazwa kościoła (XII - XIII w.), być może poświęcona była św. Janowi Chrzcicielowi lub św. Krzyżowi, jednak z braku źródeł nie jesteśmy w stanie sprawy tej ostatecznie rozstrzygnąć. W późniejszym okresie występował pw. Najświętszej Marii Panny. Od początku był patronatu królewskiego i posiadał bogate uposażenie materialne. W XVI w. do parafii należało 9 osad wiejskich i miasto Oborniki.

Kościół pw. św. Macieja

Kościół franciszkanów pw. św. Macieja powstał w okresie budowy klasztoru minorytów, po lokacji miasta (ok. 1272 r.). Pierwsza wzmianka o wezwaniu kościoła św. Macieja pochodzi z 1426 r. Pożar miasta w 1550 r. zniszczył pierwotne założenie klasztoru i kościoła. Odbudowywany wielokrotnie, do naszych czasów przetrwało jedynie skrzydło klasztorne, które zostało poważnie uszkodzone w czasie pożaru w 1993 r. Nowe skrzydło kościele zbudowane z drewna w latach 1722 - 1725, remontowano jest w okresie 1759 - 1763 r. W 1818 r. zmarł najstarszy gwardian (przełożony) obornickiego zakonu. W tym samym roku rozebrano zrujnowaną świątynię klasztorną, a drewno z rozbiórki przekazano miastu.
Dekretem monarchii pruskiej z 13. listopada 1821 r. obornicki klasztor został przekazany miejscowej gminie ewangelickiej, której zbór wybudowany w rynku spłonął w trakcie wielkiego pożaru miasta (1814 r.).

Kościół pw. św. Ducha

Kościół szpitalny pw. św. Ducha (z przytułkiem) ufundował w 1356 r. ówczesny wójt obornicki, Maciej, na przedmieściu (Stara Wieś), w pobliżu mostu, na lewym brzegu Warty. Kościół był rujnowany przez częste wylewy Warty, dlatego 29. kwietnia 1747 r. przeniesiony został do Bogdanowa. W 1816 r. sprzedany został gminie ewangelickiej, który zbór spłonął dwa lata wcześniej. Wkrótce jednak podupadł i został rozebrany. W miejscu dawnego kościoła nad Wartą jeszcze w okresie międzywojennym stał murowany cokół, zburzony przez Niemców w czasie okupacji.

Kościół pw. św. Trójcy

Drugi kościół szpitalny pw. św. Trójcy powstał zapewne z fundacji mieszczan (w tym rzeźników) w końcu XIV w. na przedmieściu Łukowskim, zwanym również przedmieściem św. Trójcy (na działce między ulicą Wąską a wiaduktem nad ul. Powstańców Wielkopolskich). Był uposażony między innymi w 3 łany roli, 2 ogrody oraz łąki nad rzeką Wełną. W źródłach wspomniany po raz pierwszy w 1429 r. Upadający kościół drewniany odnowiono w 1781 r. staraniem mieszczki obornickiej, Łucji Łoyczykowskiej. Ostatecznie został rozebrany w 1825 r.

Kościół pw. św. Barbary

Kościół sukursalny pw. św. Barbary wzniesiony został w 1599 r. na przedmieściu do Rożnowa, na tzw. Piaskach (w okolicach ulic: Lipowej, Kowanowskiej i Mickiewicza). W 1604 r. przydzielony misjonarzom, jako filialny kościoła parafialnego. Upadający kościół odnowiła Łucja Łoyczykowa "sztuką pruską", tj. z drewna i cegły. Wkrótce jednak upadł i został rozebrany.

Kaplica zamkowa nieznanego wezwania

W Obornikach było starostwo niegrodowe (dzierżawa tenuta), wspomniane w źródłach po raz pierwszy w 1422 r. (starosta Dobrogost z Kolna). Zamek obornicki powstał w pobliżu dawnego grodu znacznie wcześniej, być może w końcu XIV w. W zamku (odwiedzanym dziesięciokrotnie przez króla Władysława Jagiełłę) znajdowała się kaplica. Pierwsza wzmianka o prezbiterze zamkowym, Stanisławie, zapisana została w źródłach w 1461 r. Był on zapewne kapelanem prywatnym starosty (później kasztelana kaliskiego) Piotra Skóry z Gaju Obornickiego, herbu Abdank (zm. w 1468 r.). Zamek w Obornikach całkowicie zniszczyli Szwedzi w 1656 r.

Synagoga

Źródła wspominają Żydów obornickich dopiero od 1405 r., choć pojawili się oni w mieście wkrótce po lokacji (XIII lub pocz. XIV w.). W XV i XVI w. nie mieszkali oni w jednej części miasta, lecz przemieszani z chrześcijanami posiadali swoje domy m.in. na ul. Młyńskiej i Szewskiej. Dopiero dokument z 1631 r. mówi, że ludność żydowska skupiła się przy ul. Żydowskiej (obecnie Czarnkowskiej). Tam także znajdowała się synagoga, znana ze źródeł od 1564 r. Okazały budynek z cegły został zburzony przez Niemców w okresie okupacji. W 1793 r. mieszkało w Obornikach 234 Żydów, co stanowiło 30,6% ogółu ludności (obok chrześcijan i ewangelików).

Zbór ewangelicko - luterański

Ewangelicy zbudowali drewnianą świątynię (i szkołę) w 1777 r. w północnej pierzei rynku obornickiego, w miejscu późniejszej księgarni i domu towarowego. Spłonęła w czasie pożaru miasta w 1814 r. i już nie została odbudowana. Gmina ewangelicka w 1816 r. kupiła zniszczony kościół Św. Ducha w Bogdanowie i użytkowała do 1822 r., po czym został rozebrany. Po kasacji klasztoru franciszkanów w Obornikach, ewangelicy otrzymali od władz pruskich zabudowania klasztorne (kościół franciszkanów już nie istniał), w których urządzili dom modlitwy.

Zbór staroluterański

Odłam ewangelików zbudował najprawdopodobniej w 1. połowie XIX w. przy ul. Kowalskiej niewielki zbór jednonawowy wraz z zakrystią i mieszkaniem. Rozbudowa w latach 60-tych XX w. poważnie zniszczyła dawny charakter architektoniczny świątyni. Przez wiele lat użytkowany był przez miejscowe Liceum Ogólnokształcące. Obecnie wymaga pilnie remontu.

Kościół pw. św. Józefa

Wzniesiony został przez budowniczego Lanego z Obornik na przełomie XIX i XX w. dla miejscowej gminy ewangelickiej, w miejscu dawnych stodół miejskich. Murowany, nieotynkowany, oskarpowany, typu halowego. Zniszczony częściowo w czasie działań wojennych w 1945 r., został przez władze państwowe przekazany parafii obornickiej. W latach 1947-48 przystosowany do liturgii katolickiej. W 1972 r. ks. arcybiskup Antoni Baraniak erygował parafię pw. św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny. W 1977 r. założono nowe witraże, kończąc tym samym kilkuletni remont świątyni.